English

 

Η συγκεχυμένη αντίληψη που υπάρχει σχετικά με τις γνώσεις των αρχαίων Eλλήνων στον τομέα της υγείας μετατρέπεται σε θαυμασμό με την πάροδο του χρόνου, αφού συνειδητοποιούμε ότι το μεγαλύτερο μέρος των βασικών θεωρητικών γνώσεων και της παραδοσιακής πρακτικής διαμορφώθηκε εκείνη την εποχή.   Ασκληπιος

Η μετάβαση από τη μαγεία στην επιστήμη έγινε σταδιακά. Ο θεός Ασκληπιόςήταν ο κατεξοχήν ιατρός - θεός της αρχαιότητας που λατρεύονταν σε εκατοντάδες ναούς. Ο Ασκληπιός έμαθε από τον Χείρωνα να θεραπεύει τους ανθρώπους είτε με λόγια που προκαλούν θαύματα, είτε με φάρμακα, είτε με χειρουργικές επεμβάσεις. Φαίνεται λοιπόν ότι η πραγματική ιατρική συνδέθηκε ήδη από νωρίς με την λατρεία τουΑσκληπιούστηνΚω. Εκεί, από τον 5ο ήδη π.Χ. αιώνα, οι γιατροί έφθασαν σε υψηλό επίπεδο γνώσεων, οργανώθηκαν και δημιούργησαν την ομάδα των Ασκληπιάδων.

 

Στα Ασκληπιείαεφάρμοζαν τη θαυματική θεραπεία. Η μέθοδος της θεραπείας αυτής ήταν η ‘’εγκοίμηση’’ δηλαδή η κατάκλιση των ασθενών μέσα στο ιερό συνδυασμένη με ένα τυπικό θυσιών και την αναμονή της εμφάνισης του θεού κατά τη διάρκεια του ύπνου του ασθενή. Ο θεός μπορούσε να υποδείξει τον τρόπο θεραπείας ή ακόμα και να γιατρέψει τον ασθενή κατά την επίσκεψη του αυτή. Συχνά έπαιρνε μορφή φιδιού σκύλου ή άλλου ζώου. Ο θεραπευμένος ασθενής έφευγε ή γράφοντας σε στήλη το χρονικό της ίασης του ή αναθέτοντας στο ιερό ομοίωμα του μέλους του σώματός του που θεραπεύτηκε.Από τις στήλες αυτές και τα αφιερώματα μαθαίνουμε σήμερα λεπτομέρειες για τη θαυματική θεραπεία. Σε μια από αυτές τις στήλες κάποιος ασθενής έγραφε ότι υπέφερε από μια πληγή στο δάκτυλο του ποδιού του. Πήγε στο ιερό, κοιμήθηκε και ένα φίδι που βγήκε από το Άβατο θεράπευσε την πληγή γλείφοντας την. Ξυπνώντας ο ασθενής είπε ότι είδε στον ύπνο του έναν ωραίο νέο που έβαλε πάνω στο πόδι του κάποιο φάρμακο.

 

Η προβολή αυτών των θαυμάτων, ίσως και για λόγους προπαγάνδας, στη θεραπευτική διαδικασία των Ασκληπιείωναποδεικνύει ασφαλώς την πολύτιμη πείρα του προσωπικού των ιερών αυτών στην ίαση διαφόρων ασθενειών.

Η πείρα αυτή οδηγούσε, προφανώς, σε πρακτικές ιατρικές επεμβάσεις στους ασθενείς που συγκεντρώνονταν στο χώρο. Αυτό τουλάχιστον αποδεικνύουν τα διάφορα ιατρικά εργαλεία που αποκαλύφθηκαν στις ανασκαφές των ιερών.

 

Αργότερα, κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα, ο συνδυασμός της θαυματικής θεραπείας και των πρακτικών μέτρων αρχίζει να εκδηλώνεται. Σ’ αυτό έπαιξε ρόλο το ότι οι άνθρωποι έπαψαν να πιστεύουν στην παντοδυναμία των θεών. Τώρα οι ιερείς ή οι ασθενείς βλέπουν σε όνειρο τον θεό που τους υποδεικνύει πώς να θεραπεύσουν ή να θεραπευτούν. Έτσι στο Ασκληπιείοτης Περγάμου ο νευροπαθής ρήτορας Αριστείδης θεραπεύεται με υποδείξεις του θεού για ψυχρά λουτρά, φλεβοτομία, κλύσματα, ιππασία.

Η παράδοση αναφέρει τον θεό Ασκληπιόντυμένο με μάλλινο λευκό χιτώνα και ιμάτιο κρατώντας σκήπτρο πάνω στο οποίο τυλίγονταν ένα φίδι.

 

Ιιπποκρατης

Στην εξέλιξη της Ιατρικής κατά τους ελληνορω Μαϊκούς χρόνους διακρίνονται πολλές εξέχουσες μορφές με πιο σημαντική αυτή του Ιπποκράτη. Η μεγαλειωδέστερη ίσως κληρονομιά που μας άφησε ο Ιπποκράτης είναι ο κώδικας ιατρικής συμπεριφοράς, ο γνωστός όρκος τουΙπποκράτη που έχει υιοθετηθεί ως πρότυπο από τον ιατρικό κόσμο όλων των εποχών και χρησιμοποιείται και σήμερα κατά την τελετή απονομής των πτυχίων σε πολλά πανεπιστήμια και ιατρικές σχολές. Ο Ιπποκράτης μέσα από τα έργα του διατύπωσε κάποιες θεωρίες τις οποίες τις συμμερίζονται πολλοί γιατροί στη σημερινή εποχή. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Ιπποκρατικής Ιατρικής είναι:

 

·     για πρώτη φορά οι ασθένειες αποδίδονται σε φυσικά αίτια

·     για πρώτη φορά δίνεται ξεχωριστή σημασία στη παρατήρηση ως διαγνωστική μέθοδος

·     για πρώτη φορά δίνεται σημασία στη δίαιτα.

 

Ας αναφερθούμε όμως σε ποια στοιχεία βασίστηκε η διδασκαλία του Ιπποκράτης

1.  Διατύπωσε την άποψη ότι τα κυριότερα χαρακτηριστικά του σώματος είναι το αίμα, το φλέγμα, η κίτρινη και η μαύρη χολή. Όλα αυτά ανέφερε ότι πρέπει να είναι στη σωστή αναλογία έτσι ώστε να μην υπάρχει αρρώστια.

2. . Είπε πως οι νοσογόνες αιτίες βρίσκονται συνήθως έξω από το ανθρώπινο σώμα. Το αν θα προξενήσουν βλάβη εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία του οργανισμού. Ιδιαίτερη σημασία, όμως, έχει η κληρονομικότητα.

3.  Οι αρρώστιες περνάνε από 3 στάδια Στο πρώτο γίνεται η διαταραχή των συστατικών του σώματος. Στο δεύτερο ο οργανισμός αντιδρά με πυρετό και στο τρίτο επέρχεται το τέλος.

4.  Ο κυριότερος θεραπευτικός παράγοντας είναι η φύση. Ο γιατρός όμως πρέπει να ενισχύει τη φυσική άμυνα του οργανισμού.

Όλες αυτές τις θεωρίες και τις διδασκαλίες του τις διατύπωσε στα συγγράμματα που έγραψε και μετέδωσε με τη μεγάλη σχολή γιατρών που ίδρυσε και όπου αναπτύχθηκαν οι τρεις κλάδοι της ιατρικής: η διαιτητική, η φαρμακευτικήκαι η χειρουργική.

 

Οι Υπολοιποι Γιατροι

Η καθημερινή ζωή του γιατρού στην αρχαία Ελλάδα περνούσε στον απλά διαμορφωμένο χώρο του ιατρείου. Η άμεση αντιμετώπιση των ασθενειών προέβλεπε κυρίως πλήθος επεμβάσεων με διάφορα εργαλεία και φάρμακα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η παράσταση μιας ανοιχτής θήκης πάνω στη βάση ενός μνημείου από τοΑσκληπιείοτης Αθήνας που περιείχε διάφορα εργαλεία (βλέπε εικόνα on page 36). Στην εικόνα, μπορούμε να αναγνωρίσουμε μαχαίρια για αφαιμάξεις, για λεπτές επεμβάσεις, βελόνες για τον καταρράκτη στα μάτια, λαβίδες για τον καυτηριασμό σάρκας, βεντούζες για την αφαίρεση αίματος, εργαλεία με τα οποία μετρούσαν το βάθος της πληγής κλπ.

Στον τομέα της ορθοπαιδικής οι γνώσεις τους ήταν λίγες. Γνωρίζουμε, όμως, από κείμενα ότι χρησιμοποιούσαν προθέσεις, όπως π.χ. ξύλινα πόδια. Στον τομέα της οδοντιατρικής έχουμε σαφές ενδείξεις ότι τον 6ο π.Χ αιώνα χρησιμοποιούνταν φύλλα χρυσού, κόκαλα ή δόντια ζώων για τη επιδιόρθωση της οδοντοστοιχίας.

 

Φαρμακα

Στην αρχαιότητα υπήρχαν δυνατότητες αναισθησίας. Από τη 2η π.Χ. χιλιετία ο χρησιμοποιούνταν ο χυμός της παπαρούνας, γνωστός ως όπιο αλλά και για την εκστασιακή του επίδραση. Το όπιο το έπιναν μέσα σε κρασί ή το κάπνιζαν. Λίγο αργότερα όμως για να πετύχουν την αναισθησία χρησιμοποιούσαν το χυμό του μανδραγόρα, φυτό με ναρκωτικές ιδιότητες (βλέπε εικόνα on page 37). Σε μια εποχή όμως που η επιστήμη της χημείας δεν υπήρχε, οι γιατροί δεν ήταν σε θέση να απομονώσουν ουσίες για να δημιουργήσουν θεραπευτικούς συνδυασμούς. Έτσι όταν έβρισκαν την συνταγή για τη κατασκευή ενός φαρμάκου την κατέγραφαν σε παπύρους. Οι αρχαίοι κατασκεύαζαν επίσης χάπια με λίπος αλλά και κολλύρια για τα μάτια με κερί.

Με τόσες γνώσεις πάνω σε διάφορους τομείς της υγείας, επομένως, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη συμβολή των αρχαίων ιατρών στο ιατρικό λειτούργημα και την ιατρική ιδεολογία όπως την εννοούμε στις μέρες μας..

 

Bibliography & Iconography

• American School of Classical Studies in Athens: Cure and Cult in Ancient Corinth. Guide. 1977
• Λυπουρλής Δ.: Ιπποκρατική Ιατρική. Εκδόσεις Παρατηρητής. 1983
• Μαντάς Κ.: Ασθένειες και Ιατρική στην Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη. Περιοδικό Corpus, τεύχος 37, 2002
• Νάνου Χ.: Στο χειρουργείο του 7ου αιώνα πΧ. Εφημερίδα Αγγελιοφόρος. 2006
• Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα: Ιατρική. Eγκυκλοπαίδεια.
• Σαλμανίδης Α.: Ιατρική στην Ιπποκρατική περίοδο και η εξέλιξή της παγκοσμίως ως σήμερα. Eφημερίδα Αγγελιοχώρος. 2006