English

Εισαγωγή

Από το 8ΟΟΟ π.Χ. ως το τέλος της ελληνιστικής περιόδου, οι Έλληνες ανέπτυξαν τόσο πολύ τη ναυτική τέχνη, ώστε για αιώνες ήταν οι κυρίαρχοι της Μεσογείου. Πώς όμως προσανατολίζονταν οι Αρχαίοι Έλληνες, πώς εύρισκαν το γεωγραφικό μήκος και πλάτος μιας περιοχής, πώς ακολουθούσαν την πορεία τους στη θάλασσα; Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν διάφορα όργανα, όπως ένα είδος πυξίδας, το ηλιακό ρολόι των Φιλίππων, ο πολομετρητής αλλά ακόμη και κάποιοι αστερισμοί.

Η πυξίδα -ψαράκι

Γνωρίζουμε ότι βασικό όργανο της ναυτιλίας στις μέρες μας είναι η πυξίδα. Είχαν οι Αρχαίοι Έλληνες κάτι αντίστοιχο; Ποιοι λαοί την χρησιμοποίησαν πρώτα;

Οι μόνοι λαοί που χρησιμοποιούσαν πυξίδα εκτός Ευρώπης είναι οι Άραβες και οι Κινέζοι. Η πυξίδα ήταν ένας δίσκος από πηλό, πέτρα ή μέταλλο, που ακτινωτά στην περιφέρειά του ήταν σημειωμένα τα σημεία του ορίζοντα. Με μια μαγνητική πέτρα έβρισκαν τον νότο και αργότερα τον βορρά. Γύρω στο 1044 μ.Χ. αναφέρεται η πρώτη σημαντική πληροφορία για τη χρήση ενός σιδερένιου ψαριού ως πυξίδας από τους Κινέζους. Βεβαιωμένη χρήση της πυξίδας σε πλοίο έγινε την εποχή που η Κίνα ήταν η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη στον κόσμο, γύρω στο 1000-1300 μ.Χ. Από την άλλη μεριά τα κείμενα που αναφέρονται στη χρήση της πυξίδας-ψαράκι από τους Άραβες χρονολογούνται στο 1200 μ.Χ.

Μαγνητική πέτρα πυξίδας σε σχήμα ψαριού είναι και το ψαράκι του προϊστορικού πλοίου του Αιγαίου που έδειχνε τον νότο. Το ψαράκι εμφανίζεται στην πλώρη του προϊστορικού πλοίου και το σχέδιο βρίσκονταν πάνω σε παράξενα πήλινα αντικείμενα που βρέθηκαν σε τάφους κυκλαδικών νησιών. Χρονολογούνται από την πρωτοκυκλαδική περίοδο (2800-2300 π.Χ.)

Είναι δυνατόν το ψαράκι να χρησιμοποιούνταν ως πυξίδα τη μακρινή εκείνη εποχή; ή μήπως ήταν ένα είδος ανεμουρίου και έδειχνε την κατεύθυνση των ανέμων. Αν το ψαράκι χρησιμοποιούνταν πραγματικά ως πυξίδα γιατί δεν βρίσκουμε κάποια συνέχεια στις απεικονίσεις; Τελικά στο ερώτημα αν χρησιμοποιούνταν κάποιος τύπος πυξίδας από τους Αρχαίους Έλληνες δεν μπορεί να δοθεί μια καταφατική απάντηση με βεβαιότητα. Οπωσδήποτε οι Αρχαίοι Έλληνες ναυτικοί χρησιμοποιούσαν κάποια μορφή οργάνου, που είχε σχέση με την πυξίδα που γνωρίζουμε, αλλά και με το μαγνητίτη λίθο.

Το ηλιακό ρολόι των Φιλίππων

Ένα άλλο όργανο προσανατολισμού ήταν το ηλιακό ρολόι. Από τα πιο αξιόλογα είναι αυτό που βρέθηκε στους Φιλίππους. Αποτελείται από τρεις δακτυλίους. Ο εξωτερικός μεγαλύτερος δακτύλιος χρησιμεύει για να στερεώνονται τα καρφιά / άξονες που στηρίζουν τον 3° εξωτερικό δακτύλιο. Ο 3ος δακτύλιος φέρει μια οπτομετρική οπή για τη σκόπευση του ηλίου. Ο 2ος δακτύλιος αποτελείται από 2 ημιδακτυλίους και εκεί υπάρχουν τα ονόματα των πόλεων, οι μήνες και άλλες μετρήσεις.

Πολομετρητής

Υπήρχε ένα απλούστατο όργανο που η χρήση του χάθηκε στους αιώνες. Ο πλοίαρχος Κολαίτης υποστηρίζει ότι είχε ανακαλυφθεί στην αρχαιότητα και βοήθησε τους Έλληνες θαλασσοπόρους και εξερευνητές στα ταξίδια τους.

Πήραμε πληροφορίες για αυτό από τα Αραβικά συγγράμματα όπου ονομάζεται καμάλ ή στα ελληνικά πολομετρητής.

Είναι κατασκευασμένος από ένα παραλληλόγραμμο σανίδι. Στο μέσο μιας από τις στενές πλευρές του έχει μια ημικυκλική εγκοπή. Λίγο πιο κάτω από αυτήν υπήρχε τοποθετημένος ένας σπάγκος. Ο παρατηρητής κρατούσε το όργανο με το αριστερό του χέρι και το τοποθετούσε έτσι ώστε το κάτω μέρος να εγγίζει τη γραμμή του ορίζοντα και μέσα από την εγκοπή να βλέπει τον πολικό αστέρα. Σταθεροποιώντας τον πολομετρητή τραβούσε το σπάγκο με το δεξί του χέρι και τον έφερνε στην άκρη της μύτης του. Σε αυτό το σημείο έκανε έναν κόμπο προσεχτικά.

Ανάλογα με την γραμμή πλεύσης του καραβιού, όταν άλλαζε η θέση του κόμπου στο σπάγκο, αν μεγάλωνε τότε είχε βόρεια διαφορά πλάτους κι αν μίκραινε είχε νότια διαφορά πλάτους. Η πείρα του ναυτικού οδηγούσε στο να διορθώσει την πορεία του.

Go to page 2