English

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η εμφάνιση των ανθρωπίδων, των προγόνων δηλαδή του ανθρώπινου είδους, έχει αναζητηθεί πολύ βαθιά στο χρόνο. Το 2002 στο Τσαντ ανακαλύφθηκε ένα κρανίο, που ανήκει, σύμφωνα με το Γάλλο ερευνητή Μισέλ Μπρουνέτ, στο αρχαιότερο γνωστό μέλος της εξελικτικής γραμμής που έδωσε το ανθρώπινο είδος. Έχει ονομαστεί Τούμαϊ ή Sahelauthropus tchadensis, και φαίνεται ότι περπατούσε στα δύο πόδια πριν από επτά εκατομμύρια χρόνια, κάτι που αμφισβητείται όμως από πολλούς επιστήμονες (βλ. σχεδιάγραμμα ). Οι πρώτοι ανθρωπίδες στην Αφρική, οι Αυστραλοπίθηκοι ( Νότιοι Πίθηκοι ), εμφανίστηκαν 4.000.000 χρόνια πριν.

Τα είδη στα οποία πρόκειται να αναφερθώ παρακάτω έκαναν την εμφάνισή τους περίπου 2 με 1,5 εκατομμύρια χρόνια πριν και ονομάστηκαν ανθρώπινα λόγω συγκεκριμένων χαρακτηριστικών τους όπως είναι ο διποδισμός, η όρθια στάση, η ικανότητα κατασκευής εργαλείων κ.ά.

Άνθρωπος o Επιδέξιος (Ηοmo Habilis)

Ο Ηοmo Habilis, ή Άνθρωπος Τεχνίτης, που έζησε στην Αφρική πριν 1,9 εκατομμύρια χρόνια ήταν ο πρώτος που μπορούσε να περπατήσει όρθια. Είναι πρώιμο μέλος του ανθρώπινου γένους και έμοιαζε με τον Αυστραλοπίθηκο αλλά με ανθρώπινο πρόσωπο και οδοντοστοιχία.

Όρθιος Άνθρωπος (Homo erectus)

Είναι η πιο εξελιγμένη μορφή ανθρώπου από τον Homo habilis, τον οποίο αντικατέστησε πριν 1,6 εκατ. χρόνια, και αυτό φαίνεται από τα σκελετικά του στοιχεία αλλά και από τον τρόπο ζωής του. Η πιο παλιά του ονομασία ήταν πιθηκάνθρωπος ο άλαλος και του είχε δοθεί γιατί τον είχαν φανταστεί - τον 19^ο αιώνα - σαν τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους ανθρώπους και τον πίθηκο. Αργότερα όμως ανακαλύφθηκαν κι άλλοι συνδετικοί κρίκοι. Έζησε πριν από 1.600.000 έως 400.000 χρόνια και τα αρχαιότερα δείγματά του βρέθηκαν στην Αφρική, την πρώτη του κοιτίδα,απ’όπου μετανάστευσε ακολουθώντας το Νείλο.

Έφτασε στην Ιάβα πριν 1.000.000 χρόνια και στην Ευρώπη πριν 300.000 χρόνια. Ο πρώτος Homo erectus ανακαλύφθηκε το 1891 στο χωριό Τρινίλ της Ιάβας. Αργότερα βρέθηκαν πολλά απολιθώματα αυτού του είδους. Από αυτά διάσημος είναι ο Συνάνθρωπος του Πεκίνου (Sinanthropus peknensis) με χωρητικότητα εγκεφάλου 1000 cm³ και αρκετά προχωρημένες ικανότητες. Ο ‘Aνθρωπος ο Όρθιος έκανε χρήση της φωτιάς, που την χρησιμοποίησε και σαν άμυνα (μέσο προστασίας) αλλά και σαν μέσο για να κυνηγήσει.

Χρησιμοποίησε ακόμη την ενδυμασία και κατασκεύαζε κατοικίες. Η λογική χρήση του χεριού του ανθρώπου αυτού στο να κατασκευάζει εργαλεία, μια κατεξοχήν ανθρώπινη ιδιότητα,όξυναν το μυαλό του και τις ικανότητες του. Ο Άνθρωπος ο όρθιος ήταν παμφάγος, αλλά ήταν περισσότερο φτιαγμένος για φυτοφάγος παρά για σαρκοφάγος. Η όρθια στάση του είχε θετικές επιπτώσεις (κατασκευή καλύτερων εργαλείων, αύξηση της εγκεφαλικής χωρητικότητας σαν αποτέλεσμα της συχνής χρήσης των χεριών, διεύρυνση του θώρακα κλπ) αλλά και αρνητικές (μικρότερες δυνατότητες διαφυγής, εμφάνιση πλατυποδίας, καταπόνηση των σπονδύλων, δυσκολία κατά τη γέννα και δυσχέρειες στην κυκλοφορία του αίματος γιατί καταπονείται η καρδιά με την άντληση).

Άνθρωπος του Νεάντερταλ (Homo neanderthalensis)

Ο Άνθρωπος του Νεάντερταλ θεωρείται ο πρώτος μας ξάδελφος γιατί είναι το πρώτος είδος sapiens. Η μετάβαση γίνεται από τον Άνθρωπο τον όρθιο πριν 400.000 χρόνια, ενώ η εμφάνιση του Νεάντερταλ έγινε πριν 130.000 χρόνια και υπήρχε μέχρι 35.000 χρόνια πριν.

Το όνομα του οφείλεται στην κοιλάδα του Neader όπου βρέθηκε ένα απολίθωμα του το 1856. Έχουν βέβαια βρεθεί κι άλλα παρόμοια απολιθώματα. Ο Άνθρωπος του Νεάντερταλ όμως δεν είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον Άνθρωπο τον όρθιο (Ηomo erectus) και στον Άνθρωπο το σοφό (Homo sapiens) γιατί τα χαρακτηριστικά του είναι ίδια με του σοφού και δεν αποκλείεται πολλά γονίδια του να υπάρχουν και στον Σύγχρονο άνθρωπο (Homo sapiens sapiens). Ζούσε με την οικογένεια του που ήταν συμπαγής και οργανωμένη. Είχε μεγάλα σαγόνια, μεγάλες οφθαλμικές κόγχες, μεγάλα επάρματα στο κρανίο (ζυγωματικό, ινιακό κλπ), εγκεφαλική χωρητικότητα 1600 cm³, ισχυρές αρθρώσεις και πιο κοντά οστά σε σχέση με τον άνθρωπο. Κοντός, έντονα τριχωτός, πρόσωπο γεμάτο με γωνίες και πιο δυνατός από τον Homo sapiens sapiens. Είχε μεγάλα σαγόνια, μεγάλες οφθαλμικές κόγχες, μεγάλα επάρματα στο κρανίο (ζυγωματικό, ινιακό κλπ), εγκεφαλική χωρητικότητα 1600 cm³, ισχυρές αρθρώσεις και πιο κοντά οστά σε σχέση με τον άνθρωπο. Κοντός, έντονα τριχωτός, πρόσωπο γεμάτο με γωνίες και πιο δυνατός από τον Homo sapiens sapiens. Μπορούσε να ζήσει σε ψυχρά κλίματα, λόγω της έντονης τριχοφυΐας του και χρησιμοποιούσε καλά τη φωτιά. Τα ρουθούνια του ήταν ελαττωματικά, γιατί ενώ ζούσε σε ψυχρά κλίματα ήταν μεγάλα. Ίσως η εξαφάνιση του να ήταν αυτό το ελάττωμα. Εικάζεται ότι κυοφορούσε 11 μήνες. Ξεχωρίζει από τον σύγχρονο άνθρωπο για την ιδιαίτερη κατασκευή του κεφαλιού του. Είχε τεράστια εγκεφαλική χωρητικότητα - μεγαλύτερη του σύγχρονου ανθρώπου - και υστερούσε σε όγκο στους μετωπιαίους λοβούς, όπου εκεί βρίσκονται τα προκινητικά κέντρα που ελέγχουν τις ανώτερες πνευματικές λειτουργίες. Άρα ήταν μειωμένης πνευματικής ικανότητας από τον σημερινό άνθρωπο. Πιστεύεται ότι ο Άνθρωπος του Νεάντερταλ και ο Σύγχρονος ζούσαν παράλληλα για κάποιο διάστημα, αλλά ανταγωνιστικά. Δεν είχε εξαπλωθεί σε πολλά μέρη δείγμα της μη προσαρμοστικότητας του και της μικρής διάρκειας ύπαρξης του. Βρέθηκαν δείγματα στην Ν. και Κ. Ευρώπη και στην Κ. Ασία (Ουζμπεκιστάν), όπως και στη ΝΔ Ασία. Δεν έχουν βρεθεί απολιθώματα στην Αφρική, Αμερική και Ανατολική Ασία. Κατασκεύαζε λίθινα εργαλεία, έκανε χρήση της φωτιάς, των ρούχων και συμμετείχε σε διάφορες τελετουργίες. Έθαψε για πρώτη φορά τους νεκρούς και μάλιστα σε πλάγια στάση με λυγισμένα τα γόνατα. Μάλλον πιστεύει στην ύπαρξη μεταθανάτιας ζωής. Αυτό βέβαια σημαίνει ότι είχε θρησκευτική συνείδηση. Κάνει μια υποτυπώδη τέχνη, γιατί έχουν ανακαλυφθεί ζωγραφιές στις σπηλιές και ίσως χρησιμοποιούσε οστέινα μουσικά όργανα. Είχε αναπτυγμένο προφορικό λόγο. Μπορεί βέβαια ο Νεάντερταλ να μη συνέβαλε στην εξέλιξή μας, είναι όμως αξιοσημείωτη η πρόοδος που παρουσίασε στη συμπεριφορά, στη σκέψη και στην καλλιέργεια. Γεγονός που υποδηλώνει ότι στο συγγενές με το δικό μας γονιδιακό του απόθεμα είχε αρχίσει η «έκφραση» όλο και πιο προχωρημένων ανθρώπινων χαρακτηριστικών που τελειοποιήθηκαν στο είδος μας. H λεγόμενη μουστέρια λιθοτεχνία του Νεάντερταλ, με την οποία αξιοποιούνταν καλύτερα η πρώτη ύλη για την κατασκευή πιο εκλεπτυσμένων λίθινων εργαλείων (ξέστρων λ.χ.), ήταν πολύ ανώτερη και μεγαλύτερης πολυπλοκότητας εργαλειακών συνόλων σε σχέση με την ολδοβιανή λιθοτεχνία του Homo Habilis και την αχελαία του Homo Erectus. Υπάρχουν επίσης αποδείξεις ότι φρόντιζε τα άρρωστα ή τραυματισμένα άτομα της ομάδας του, ενταφίαζε τους νεκρούς τελετουργικά (βρέθηκε σε τάφο απολιθωμένη γύρη αγριολούλουδων και ένας κύκλος από κέρατα αγριοκάτσικου), σχημάτιζε αφηρημένες σκέψεις για την επεξεργασία του πυριτόλιθου και χάραζε ορισμένα σημάδια σε βότσαλα, ανεξιχνίαστης ακόμη σημασίας. Αξιοσημείωτα είναι και τα ευρήματα που αφορούν τις συχνότητες στις οποίες ήταν συντονισμένο το αφτί του, ευρήματα που προέκυψαν από μελέτες του μεγέθους και του σχήματος των οσταρίων του αφτιού, τα οποία μετατρέπουν τους ήχους σε ηχητικά σήματα προς τον εγκέφαλο. Οι συχνότητες της φυσιολογικής ομιλίας μας είναι 2-4 KHz, παρόμοιες με αυτές του προγόνου του Νεάντερταλ Homo Heidelbergensis που είχαν παρόμοια λειτουργία αφτιών περίπου, γεγονός που ερμηνεύεται ως ένδειξη ότι οι εν λόγω Homo από τότε (ίσως 500.000 χρόνια πριν) έβγαζαν νοήμονες φωνητικούς ήχους που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως μια πρωτογλώσσα, μια πρώτη μορφή ομιλίας. Πριν από 30.000 χρόνια, εκεί, στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της Ν. Ισπανίας και της Κροατίας πεθαίνουν οι τελευταίοι Νεάντερνταλ αφήνοντας τον Ηomo Sapiens ως τον μοναδικό κληρονόμο της γης. Οι Νεάντερνταλ επιβίωσαν για 25.000 χρόνια.

Υπέμειναν το πιο σκληρό κλίμα που γνώρισε ποτέ ο πλανήτης. Κι όμως όταν έφτασε το πλήρωμα του χρόνου, όπως και τόσα άλλα είδη, οι Νεάντερνταλ εξαφανίστηκαν. Η απότομη αυτή εξαφάνισή του είναι αντικείμενο πολλών μελετών. Οι υποθέσεις που γίνονται είναι πολλές:

Εξαφανίστηκε λόγω της γενοκτονίας που εξαπέλυσε ο Σύγχρονος Άνθρωπος. Μια ένδειξη γι αυτό είναι οι μαζικοί τάφοι που έχουν ενδείξεις βίαιων θανάτων. Ο Δαρβίνος πιστεύει ότι ο αγώνας ανάμεσα στα συγγενικά είδη είναι πολύ σκληρός. Αυτή η άποψη δεν λαμβάνει υπ' όψιν της ότι ο Σύγχρονος Άνθρωπος δεν ήταν τόσο μυώδης όσο ο Νεάντερταλ και επομένως δύσκολο να τον εξοντώσει. Όμως, ο Σύγχρονος Άνθρωπος είχε υψηλότερη ευφυΐα και μπόρεσε και επικράτησε.

- Τα μεγάλα ρουθούνια του ίσως ήταν η αιτία που εξαφανίστηκε. Την εποχή που ζούσε ήταν μεσοπαγετώδης περίοδος και δεν μπόρεσε να ζήσει στο κρύο. Η μεγάλη ρινική κοιλότητα του τον έκανε να κρυολογεί εύκολα.

- Ίσως να έπεσε θύμα μιας μεγάλης επιδημίας, που μείωσε τον πληθυσμό σε πολύ χαμηλά επίπεδα και εξαφανίστηκε. Πολλές φορές στην ιστορία έχουμε τέτοιες επιδημίες (χολέρα, πανούκλα κ.ά.). Αν όμως ίσχυε αυτό έπρεπε να αρρωστήσει και ο Σύγχρονος Άνθρωπος.

- Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο Άνθρωπος του Νεάντερταλ υπάρχει μεταξύ μας, από την επιμειξία του με τον Σύγχρονο Άνθρωπο.

- Μπορεί να συνυπάρχουν πολλοί λόγοι που εξαφανίστηκε. Σε άλλες περιοχές από το κρύο, σε άλλες από την εξόντωση του από τον Άνθρωπο, σε άλλες ήρθε σε επιμειξία μαζί του και τέλος σε άλλες έπεσε θύμα επιδημικής αρρώστιας.

Για το αν ο Νεάντερταλ είναι άμεσος απόγονός μας η απάντηση είναι αρνητική. Και τούτο διότι η γενετική του απομόνωση δεν θα μπορούσε να συνεισφέρει ουσιαστικά στην εξελικτική γραμμή του σύγχρονου ανθρώπου. Πέραν τούτου, ανάλυση του απολιθωμένου μιτοχονδριακού DNA από δείγμα σκελετού της κοιλάδας Νεάντερταλ, στην οποία ανακαλύφθηκε το ομώνυμο απολίθωμα, και σύγκριση με αυτό του σύγχρονου ανθρώπου δείχνει την εξελικτική γραμμή του Νεάντερταλ και του ανθρώπου να διαχωρίζεται πολύ πίσω στο χρόνο.

Σύγχρονος Άνθρωπος (Homo sapiens sapiens)

Ξεκίνησε σαν τροφοσυλλέκτης - κυνηγός, όμως περισσότερο εγκεφαλικός από τις προηγούμενες μορφές. Κυριάρχησε στη γη αφού επικράτησε του άμεσου ανταγωνιστή του, τον Άνθρωπο του Νεάντερταλ, στο θέμα της τροφής και του χώρου. Σχετικός είναι και ο νόμος του G. Gause ή του Grombie, ότι στο ίδιο οικοσύστημα δεν μπορούν να συνυπάρξουν δύο συγγενικά είδη, που πιάνουν την ίδια οικολογική φωλιά.

Αναγκαστικά το ένα είδος, το πιο προσαρμοστικό, θα εξαφανίσει το άλλο χάρις στο μηχανισμό της φυσικής επιλογής.

Μια ποικιλία του Homo sapiens sapiens είναι ο άνθρωπος του Κρο-Μανιόν (βρέθηκε στην περιοχή Cro-Magnon της Γαλλίας). Κοιτίδα του Ανθρώπου του Κρο-Μανιόν είναι η Αφρική και από εκεί μετανάστευσε στην Ευρώπη. Είχε μεγάλη χωρητικότητα εγκεφάλου (1600 cm³), αρκετά υψηλός (1,80 - 1,94 μ). Σύμφωνα με ορισμένους ανθρωπολόγους δεν εξόντωσε αμέσως τον Άνθρωπο του Νεάντερταλ, αλλά ήρθε πρώτα σε επιμειξία μαζί του και ορισμένοι χαρακτήρες του Νεάντερταλ διαιωνίστηκαν, κάτι που φαίνεται και στην ομοιότητα των απολιθωμάτων. Τέτοια απολιθώματα του Homo sapiens sapiens, ηλικίας περίπου 100.000 χρόνων, δείχνουν το ίδιο μέγεθος εγκεφάλου με του σημερινού (1.350-1.400 κυβικά εκατοστά) και πιθανόν εκείνοι οι άνθρωποι να σκέφτονταν περίπου όπως εμείς·π.χ., χρησιμοποιούσαν την ώχρα για να βάψουν (μακιγιάρουν) το σώμα τους, αν και δεν είχε αναπτυχθεί η συμβολική αντίληψη, η τέχνη, η μουσική. Ακόμη, ήταν δραστήριος κυνηγός, είχε βελτιωμένη τεχνική και τα εργαλεία του ήταν πιο προηγμένα - αποτέλεσμα της εγκεφαλικής του κατάστασης. Στη ζωή του συνάντησε πολύ άσχημες κλιματολογικές συνθήκες - παγετωνικές περίοδοι. Έρευνες του 2000, από Σουηδούς επιστήμονες, δείχνουν ότι ο σύγχρονος άνθρωπος εξελίχθηκε στην Αφρική και από εκεί άρχισε να μεταναστεύει σε άλλες ηπείρους πριν από περίπου 52.000 χρόνια, σύμφωνα με τους ειδικούς, που ανέλυσαν το γενετικό υλικό των μιτοχονδρίων 53 ατόμων διαφορετικών εθνικοτήτων. Αυτή η θεωρία λέγεται Πέρα από την Αφρική ή Out of Africa hypothesis και σύμφωνα με αυτήν ο σύγχρονος άνθρωπος εξαπλώθηκε σε όλο τον πλανήτη με αφετηρία τις αφρικανικές περιοχές νότια της Σαχάρα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Είναι φανερό, απ’όσα προαναφέρθηκαν, πως ο άνθρωπος δεν εξελίχθηκε μόνο σε επίπεδο ανατομίας με την πάροδο του χρόνου. Συγκριτικά με άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά διακρίνεται για τις εκτεταμένες δυνατότητες προγραμματισμού και επίλυσης προβλημάτων, την ομιλία, την τέχνη, την εξάρτιση από την τεχνολογία και την μεγάλη κοινωνική πολυπλοκότητά του.

Bibliography and Iconography

David Lambert, The Cambridge Guide to Prehistoric Man, Cambridge University Press, 1987

British Natural History Museum, Man’s Place in Evolution. Cambridge University Press, 1991

Kosmas Touloumis, Prin apo tin Istoria (Before History), Vanias, Thessaloniki 1999

www.becominghuman.org. The Institute of Human Origins. College of Liberal Arts and Sciences. University of Arizona State. Last Update 7 March 2007

www.bbc.co.uk/sn/prehistoric_life/ BBC. Last Update 8 March 2007

DNA and History: The Geographic Project. DVD from National Geographic Channel. National Geographic Society 2006

http://en.wikipedia.org/wiki/Human_evolution, Wikipedia Foundation, Inc, last modified 17 March 2007