English

Conas a Athraigh an Fisic Go Deo

Thóg said an luasaire proton go cúramach sa seomra faillithe sa saotharlann Cavendish. Arís eile, d’úsáid Walton a hachmhainnaí nádúrtha mar bhraith na dhá eolaí ceannródaíoch leathain at sean cadhnraí carr agus píosaí den caidéalaí peitril! Cé nach raibh ach achmhainnaí gortach acu, ar dhóigh éigin thógadh said gléas bheith inniúil 700,000 voltaí a dhéanamh den voltas luathaigh, bheith cleachta le protons a luathaigh de luas ollmhór. Faoi dheireadh, d’ainneoin na ndeacaractaí uile acu, d’éirigh Walton agus Chadwick sa 14ú lá de mhí Aibreáin, 1932. Rinne siad é. Nuair a bhuail a luasaire proton sprioc Lithium, agus cáithníní Alpha a scaoileadh, d’éirigh siad na chéad daoine riamh a hathraigh an núicléas adamhach le húsáid cáithníní Alpha a scaoileadh, d’éirigh siad na chéad daoine riamh a hathraigh an núicléas adamhach le húsáid cáirhnaí luathaigh saorga. Den chéad úair riamh, bhí ábalta ar an cine na bunúsach píosaí den cruinne a hathraigh, an adamh.go deimhin, bhí an éacht seo gan cothrom ag an am.

· Sa ghléas seo, scaoile protons as feadán folmhaigh hidrigin agus d’urchaidh siad isteach sa feadán luathaigh.

· Luathaigh na protons seo den voltas luathach aird, síos thrí folús. Bhuail siad sprioc Lithium, ar fiar de 45˚ leis an ga proton ag teacht.

Bhogadh na toraí den imoibriú amach ar fiar de 90˚ leis an ga, agus bhuail siad scáileán Sinc sulphide ag scaoilte splanc micreascópadd solas (scintillations). Nuair a mhustaigh siad le trialach go raibh siad cáithnínaí Alpha (dhá protons agus dhá neutrons) scoilte, bhí an cothromóid mar an imoibriú; Lithium (trí protons agus ceithre neutrons) + Hidrigin (proton amháin) → Helium (dhá protons agus dhá neutrons) + Fuinneamh

Bhí Walton an chéad fhear an imoibriú seo a coimhéad, micreascóip a úsáideann. Nuair a d’fhoilsigh na toraí níos déanaí sa mhí, shnaidhm an domhan a tábhactas ina chéile leis an meas a thuilleadh é. Bhí a hobair an-tábhachtach mar réasúnta éagsúla; Bhí an forbairt seo an-tábhachtach mar an bunn den craobh fisic a bheith gafa i cáithníni luathaigh. Tá a lán gnéithe den prionsabalaí Walton-Cockcroft le feicáil sna forbairthe iartheachtach. Bhí sé an chéad uair a fíoraigh an cothromóid E = mc², forbairthe don Einstein, a thaispéain an baint ag toirt le fuinneamh. Sa triail seo, bhí an iomlán toirt den cáithníní Alpha níos lú ná an iomlán toirt den Lithium a úsáid. Mar seo, d’athraigh toirt go fuinneamh.

· Chuir an luasaire Walton-Cockcroft ar fail protons níos tapaidh ná na cáithníní Alpha a úsáid den Rutherford, chun athraigh núicléach a bhain amach den ábhar radaighníomhach ó foinsigh nádúrtha. D’fhíoraigh an triail seo na thuairaigh nua meicnic agus réitigh sé n’áireaimh Gamov.

Walton an Laureate

Dé bharr a shíntiús tábhachtach don domhain an eolaíocht, fuair Ernest Walton an duais Nobel sa Fisic sa bhliain 1951, le chéile le John Cockcroft.

Níos déanaí, léacht Walton ó 1934 go dtí a scor i 1974. sa bhliain 1934, phós Professor Walton le Freda Wilson. Ag leanann sa coiscéim a athair, tá postanna eolaíocht ag a ceathrar pháiste. I rith dara cogadh an Domhain, d’iarraigh James Chadwick (an fionnan don neutron) a Ernest Walton faoi rún, dul go dtí na Sáit Aontaithe chun claráigh le gasra oibrí mar ‘obair cogadh’, agus d’fhoilsigh sé níos déanaí, go raibh an obair sin an scéim Manhattan! Mar cúis éagsúla, áfach, shocraigh sé nach Éirinn a fágaidh. Fuair Professor Walton báis sa cúig lá is fiche de mhí meitheamh sa bhliain 1995, ach tá a cuimneadh beo fós. Bhí aird air, ní amháin mar a bua trialach, ach mar léachtóir mealltach agus ar dóigh le ábaltacht aige chun a héisteoirí a tharraing thrí a bronnadh den ábhair casta i cruth le tuiscint chomh mhaith le sin, fear achmhainneach le spreagadh gan stad chun seas lena dearg-phrionabalaí. Fíor-laoch don éolaíocht.

Clár leabhar

• http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1951/walton-bio.html
• www.irishscientist.ie/2002/contents.asp?contentxml=02p14.xml&contentxsl=is02pages.xsl
• http://janus.lib.cam.ac.uk/db/node.xsp?id=EAD%2FGBR%2F0014%2FWLTN
• http://groups.iop.org/HP/Archive/No17p18.htm
• http://understandingscience.ucc.ie/pages/sci_ernestwalton.htm
• www.ulsterhistory.co.uk/walton.htm

Buíochas le

Mile buíochas le mo mhúinteoir fisic an tUasal David King, mar an aistriúchán Bean Deirdre O’ Neill agus mo deirfiúr Eleanor, agus do mo tuismitheóirí mar gach rud.

Go to page 1