English

Εισαγωγή Και Ιστορικά Στοιχεία

Βλέπουμε σωστά αυτό που βλέπουμε; Σε ποιον βαθμό οι αντιλήψεις μας μεταβάλουν την πραγματικότητα;

Κοιτάξτε για περίπου ένα λεπτό την παραπάνω εικόνα. Μετά από λίγο θα διαπιστώσετε ότι βλέπετε είτε κύπελλα είτε πρόσωπα. Από τη στιγμή που θα αναγνωρίσετε και τις δύο όψεις, θα δείτε ότι η αντίληψή σας αλλάζει ταχύτητα από την μια εκδοχή στην άλλη και είναι πολύ δύσκολο να πει κανείς αν βλέπει τις δύο εικόνες ταυτόχρονα ή την μία μετά την άλλη.

Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι μια διφορούμενη παράσταση όπως η παραπάνω δείχνει ότι οι προσλήψεις μας δεν είναι μια ανεπηρέαστη αντανάκλαση της πραγματικότητας αλλά μάλλον μια κατασκευή του εγκεφάλου μας η οποία μόνο μερικώς βασίζεται στο αντικειμενικό ερέθισμα.

Η ιστορία της οφθαλμαπάτης αρχίζει από πολύ παλιά. Οι φιλόσοφοι Επίχαρμος και Πρωταγόρας προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την οφθαλμαπάτη. Ο πρώτος ισχυρίστηκε ότι οι αισθήσεις μας δεν είναι πάντοτε συγκροτημένες και γι αυτό μπερδεύονται, ενώ ο δεύτερος αντίθετα απέδωσε τη σύγχυση στο περιβάλλον και στο ότι οι αισθήσεις μας είναι πάντοτε αξιόπιστες. Αργότερα ο Αριστοτέλης θα πει ότι οι αισθήσεις μας είναι αξιόπιστες, αλλά μπορούν και εύκολα να εξαπατηθούν. Έτσι μια πολύ ζεστή μέρα, σ’ ένα δρόμο, κύματα υδρατμών ανεβαίνουν προς τα πάνω και μπορούμε να τα δούμε. Εδώ οι αισθήσεις μας έχουν δίκιο. Αλλά αν δούμε ένα δέντρο μέσα από τα αυτά κύματα, θα δούμε το δέντρο να πάλλεται. Εδώ οι αισθήσεις μας έχουν εξαπατηθεί. Φυσικά το δέντρο δεν κινείται. Ας μη ξεχνάμε όμως τον Παρθενώνα. Οι οριζόντιες επιφάνειές του είναι κυρτές, οι κολώνες του είναι μικρότερες στο επάνω κομμάτι τους ενώ γέρνουν προς το εσωτερικό όσο προχωράμε προς τα πάνω. Οι γωνιακές κολώνες έχουν μεγαλύτερη διάμετρο. Και όλα αυτά έγιναν για να έχουμε αποτέλεσμα με τέλειες αναλογίες, διορθώνοντας την ψευδαίσθηση που δημιουργούσε το μάτι.

Καταγραφή Ψευδαισθήσεων

Τα κύματα της θάλασσας μοιάζουν να μετακινούνται καθώς τα σπρώχνει ο άνεμος,

ενώ στην πραγματικότητα το νερό απλώς ανεβοκατεβαίνει.

Καθισμένος σε ένα ακίνητο τραίνο έχει κανείς την αίσθηση ότι αναχωρεί, ενώ αυτό που μετακινείται είναι το τραίνο της διπλανής αποβάθρας.

Η ψευδαίσθηση ότι ο ήλιος γυρίζει γύρω μας, ενώ η γη στρέφεται γύρω από αυτόν.

Μετά από μια μεγάλη βόλτα με το ποδήλατο, η αίσθηση ότι βαδίζουμε σε ασταθές έδαφος.

Το να γαργαλιόμαστε πριν να μας αγγίξουν.

Το βλέμμα ενός εκφραστικού πορτρέτου που μας ακολουθεί παντού. Για παράδειγμα, το βλέμμα της Μόνα Λίζα ακολουθεί τον παρατηρητή παντού. (εικ. 2)

Ένα δωμάτιο που άδειασε από έπιπλα μας φαίνεται μικρότερο.

Όραση και Αισθήσεις

Η όραση ξεκινά από τα μάτια αλλά δεν τελειώνει εκεί. Για να μπορέσει κανείς να δει, το οπτικό σήμα πρέπει πρώτα να μεταβιβαστεί στον εγκέφαλο. Αυτός το επεξεργάζεται, το αναλύει, μερικές φορές το διορθώνει, και τότε μόνο μπορούμε να δούμε.

Πολλές φορές αυτό που βλέπουμε εξαρτάται από αυτό που μας ενδιαφέρει να δούμε. Ας φανταστούμε ότι είμαστε στο πεζοδρόμιο και θέλουμε να περάσουμε απέναντι. Βλέπουμε ένα αυτοκίνητο να πλησιάζει.

Εκείνη την στιγμή δεν θα μας ενδιαφέρει το χρώμα ή η μάρκα, παρά το πώς θα περάσουμε ασφαλώς, οπότε ο εγκέφαλός μας δεν προσέχει αυτά τα στοιχεία. Αντίθετα όταν περιμένουμε να μας πάρει, τότε το πιθανότερο είναι ότι θα παρατηρήσουμε το χρώμα και την μάρκα του αυτοκινήτου χωρίς να υπολογίσουμε την ταχύτητα.

Η αντίληψη επιλέγει τα σημαντικά σήματα και παραπετά τα υπόλοιπα στα ακατάστατα βάθη της.

Πολλές φορές εμπιστευόμενοι τις πληροφορίες που μας παρέχουν τα αισθητήρια όργανα, αντιλαμβανόμαστε κάτι που η λογική μας το αναιρεί. Λέμε τότε ότι έχουμε παραισθήσεις και κατηγορούμε τις αισθήσεις μας ότι μας εξαπάτησαν. Ας παρατηρήσουμε αυτές τις δυο φωτογραφίες. Η πρώτη είναι η ίδια φωτογραφία αντιστραμμένη , αλλά εμείς την αντιμετωπίζουμε σαν κανονική. (εικ.3).

Ας επικεντρώσουμε την προσοχή μας στην πλάνη που δημιουργεί η αντίληψή μας κατά την επεξεργασία των οπτικών ερεθισμάτων-οφθαλμαπάτη.

Οφθαλμαπάτη: όταν η οπτική αίσθηση δημιουργεί, υπό ορισμένες συνθήκες, μια εσφαλμένη αντίληψη για τις διαστάσεις, το σχήμα ή τα χρώματα εικόνων ή αντικειμένων.

Η Οπτική Αντίληψη

Λίγες οφθαλμαπάτες οφείλονται σε κάποια ατέλεια των αισθητηρίων. Αυτά διαθέτουν εξαιρετική λεπτότητα, ώστε να συγκρίνουν μεγέθη που διαφέρουν ελάχιστα, και αξιοσημείωτη ευαισθησία, ώστε να ανιχνεύουν και τα πιο ασθενή σήματα

Το μεγαλύτερο ελάττωμα που μπορούμε να προσάψουμε στα μάτια μας είναι η βραδύτητά τους, αιτία πολλών φαινομένων γνωστών από παλιά. Ο Αριστοτέλης έδινε το παράδειγμα του φλεγόμενου δαυλού που όταν τον περιστρέφουμε με τεντωμένα χέρια δημιουργείται μια πλήρης φωτεινή στεφάνη. Ο Πτολεμαίος είχε περιγράψει την συγχώνευση των χρωμάτων μιας περιστρεφόμενης σβούρας.

Μηχανική αστάθεια του ματιού:το πρόβλημα αυτό αποκαλύπτεται στο σχήμα Burton, όπου είναι αδύνατο να μετρήσουμε τις τελείες. Η αστάθεια του βλέμματος αρκεί για να δημιουργήσει φαινόμενη κίνηση.

Η πλέον γνωστή εικόνα είναι αυτή του MacKay, όπου μια επιφάνεια χωρίζεται σε 240 εναλλασσόμενα μαύρα και άσπρα τμήματα που συγκλίνουν στο κέντρο. Όταν την κοιτάζουμε σταθερά για 10 δευτερόλεπτα περίπου, έχουμε μια αίσθηση κυματοειδών κινήσεων. Και αν προσέξουμε βλέπουμε να οργανώνεται μια περιστροφική κίνηση.

Go to page 2